De Argentijnse mythe van duurzaam vlees: koeien, droogte en soja

Volgens een recente NASA-kaart stoot Argentinië, samen met Rusland, Canada en Congo, helemaal geen koolstofdioxide uit, maar absorbeert het dit. Op basis van deze kaart zijn er krantenkoppen verschenen die de 'negatieve' uitstoot linken aan de veronderstelde duurzaamheid van de Argentijnse veehouderij. Maar kloppen die uitspraken wel? We bekijken de totale impact van vlees op het milieu, die ongezien groot is en die bijdraagt aan droogte - een nijpend wereldwijd probleem -, en waarom de uitstoot in sommige regio's toch zo laag is. De hamvraag is en blijft: Is duurzame vleesproductie überhaupt mogelijk?

Door Kathelijne Bonne

Argentinië staat bekend om de extensieve veeteelt in de pampa's, een gebied van uitgestrekte natuurlijke graslanden. Het land is een rundsvleesproducent en -exportland, en dat is historisch zo gegroeid: De Spaanse conquistadores brachten runderen mee, het droge klimaat en natuurlijke graslanden leenden zich tot extensieve veeteelt, en de omgekeerde seizoenen in de zuidelijke hemisfeer zorgden voor een aanbod van vlees tijdens het laagseizoen van de noordelijke hemisfeer. Dat model werkte in het verleden maar sinds de laatste decennia barsten de vleesconsumptie, de wereldpopulatie, de veevoederproductie en de biomassa van vee uit hun voegen. 

Soja imperium

Tegenwoordig kweekt Argentinië niet alleen koeien, ook de varkensstapel groeit gestaag, onder andere op Chinese vraag. De varkens worden in zogenaamde 'macrogranjas' (vleesfabrieken met tienduizenden stuks vee) gehouden, en Argentinië ruimt steeds meer natuur om soja (veevoeder) te kweken voor de export. In Latijns-Amerika rijst een soja-imperium op dat 's werelds vee moet voeden. Kleine traditionele familieboerderijen moeten steeds meer wijken voor de industriële akkers van buitenlandse landbouwmagnaten. De moderne veehoeder rijdt niet meer te paard maar zit op kantoor te tokkelen op zijn tablet om grafieken van de fluctuerende en aan speculatie onderhevige marktprijzen van soja, herbiciden, pesticiden en kunstmeststoffen op te volgen. 

We bekijken even de algemene impact van vlees op het milieu.

Zwijggeld

Volgens The Guardian veroorzaakt de productie van 1 kg vlees 70 kg aan emissies , terwijl 1 kg tarwe slechts 2,5 kg uitstoot genereert (gemiddeldes van elk soort vlees). Voor elke kilogram vlees wordt bovendien 15.000 liter water verbruikt. Vlees vervuilt ook via de miljarden tonnen kak en pis, pesticiden en antibiotica, die het grondwater indringen, bodem en rivieren vergiftigen en dode zones doen ontstaan aan riviermondingen in de oceaan. Kunstmeststoffen zoals stikstof, gemaakt met petroleum, worden vaak geleverd door niet-bevriende landen en maakt ons van hen afhankelijk. Fosfor, een ander levensnoodzakelijk element, wordt op al even weinig duurzame of rechtvaardige manieren ontgonnen. Vee eet 80% van alle gekweekte gewassen op, maar geeft ons maar 20% van calorieën. Er is dus sprake van een 'verlies' aan voedingsstoffen en energie, omdat plantaardig voedsel eerst door het spijsverteringsstelsel van een herbivoor passeert om het dier van levensenergie te voorzien, vooraleer het in een mensenmaag belandt. 

Tot voor kort werd de impact van vlees doodgezwegen. Vlees is lekker, niemand verandert graag (snel) van gewoonte, tradities zijn heilig, en veel belangrijker: er zijn enorme kapitalistische belangen mee gemoeid. In de VS kregen milieuorganisaties zwijggeld van de grootmachten van de vleesindustrie. In Brazilië werden activisten vermoord die de sojateelt, de hoofdoorzaak van Amazone-ontbossing, aankaartten. Gelukkig is er sinds het uitkomen van de documentaire Cowspiracy in 2014 meer openheid. 

Maar sommige dingen blijven ook nu, in tijden van extreem weer, gedomineerd door droogtegolven, onuitgesproken: namelijk dat vleesproductie een oorzaak is van droogte.

Vlees, oorzaak van droogte

De link tussen vleesconsumptie en droogte is snel gelegd. De gemiddelde European (ik koos de Belg en gebruikte databanken van Our World in Data, zie bibliografie) eet 62 kg vlees per jaar waarvoor 930 kuub water nodig is. Per jaar verbruikt hij ook 32 kuub huishoudelijk water. Er wordt dus bijna 30 keer zoveel water verbruikt via vlees eten dan voor de was en de plas. 930 kuub water komt ruwweg overeen met de inhoud van 20 privézwembaden van 4 x 8 x 1,5 meter.

We kunnen er niet meer omheen: Vleesproductie is een oorzaak van droogte. Droogte wordt deels veroorzaakt door ontbossing om plaats te maken voor landbouw en is ook gelinkt aan bodemdegradatie. Irrigatie van al die gewassen werkt ook bodemverzilting in de hand, waardoor woestijnvorming en droogte nog meer om zich heen grijpen. Een kaal geploegd, verzilt, uitgeput landoppervlak zal geen water meer opnemen of vasthouden, hoe veel het ook regent. 

In Argentinië eet men meer vlees dan gemiddeld (wereldgemiddelde is 42 kg), namelijk 111 kg vlees per persoon per jaar of 300 gr per dag (dit gaat om alle soorten vlees - rund, varken, kip, enz.). Maar de Argentijnen zijn niet de grootste vleesconsumenten, in de VS en Australië eet men nog meer. 

Zeven planeten?

At elke mens op aarde zoveel, dan hadden we ongeveer zeven planeten zoals de Aarde nodig om die hoeveelheid duurzaam te produceren. We baseren ons voor deze berekening op het "flexitarian dieet" van de EAT-Lancet Commission on Food, Planet, Health, dat ongeveer 15 tot 20 kg vlees en zuivel per jaar per persoon aanraadt. Met het flexitarian dieet kunnen 10 miljard mensen gezond én duurzaam eten. 

Het is mogelijk om duurzaam vlees met een lagere voetafdruk te produceren, maar 'duurzaam' is onlosmakelijk verbonden met minder stuks vee en dus minder vlees per persoon, dan nu geconsumeerd wordt. We zullen pas echt duurzaam vlees kunnen eten van zodra de globale veestapel (1,5 miljard koeien) gedecimeerd is.

Traditionele extensieve veeteelt in natuurlijke graslanden (pastoralisme) zoals op sommige plaatsen in Argentinië, en zoals in traditionele gemeenschappen in Afrika, heeft een lagere impact dan industriële intensieve veeteelt. 

Maar dit is niet de reden van de lage Argentijnse totaaluitstoot.

Met een korrel zout

De totaaluitstoot van CO2 (zie kaart hieronder) simpelweg linken aan de impact van de vleesindustrie in de trant van "Onze veehouderij is helemaal niet slecht voor het milieu" is voorbarig en met een korrel zout te nemen. Bovendien zijn degenen die de uitspraken doen kopstukken van de veehouderij en bazen van de de IPCVA, het Instituut voor de Promotie van Argentijns Rundsvlees, waarvan de doelstellingen zijn de vraag naar rundsvlees te verhogen zowel lokaal als internationaal.

Geen wonder dat ze de veehouderij graag als duurzaam bestempelen. Zoals we zullen zien, is het niet helemaal gelogen maar wel uit de context gerukt, een deel van de rundsvleesindustrie is misschien duurzaam, maar dezelfde personen zwijgen over de uit de hand lopende ontbossing in Amazone-stijl en toename van sojateelt in wat kortgeleden nog natuur was. Als dit zo doorgaat, zal Argentinië niet lang meer positief scoren op de NASA-kaart.

Pampa's, toendra's, regenwoud

Net als Rusland, Canada, Congo en Angola, neemt het Argentijnse landoppervlak koolstof op (groen op kaart hierboven). Deze landen zijn dunbevolkt en/of hebben nu nog veel wilde natuur (taiga's, toendra's, graslanden en regenwoud) en/of zijn arm. Argentinië is ook dunbevolkt en beschikt over veel wilde natuur, zoals de Patagonische steppe, de bossen van de Chaco, de pampa's en andere steppes en wilde plateaulanden.

De CO2-totaalbedragen van de NASA zijn dus in eerste plaats aan de natuur te danken en niet aan de mens. De kaart toont diffuse gemiddelden die weinig zeggen over de oorsprong van de uitstoot en de levensstijl, maar wel over bevolkingsdichtheid, graad van industrialisatie en aandeel wilde natuur. Het Argentijnse resultaat is een overkoepelend gemiddelde en de optelsom van het natuurlijke vermogen tot koolstofopslag enerzijds, en de uitstoot van bevolking en industrie anderzijds.

Toch beschikt Argentinië over bepaalde condities die een duurzame veehouderij mogelijk maken in sommige delen van het land.

Duurzaam vlees uit de pampa's

Het Mollisol-bodemtype in de pampa's (groen op de kaart met de Argentijnse eco-regio's), vergelijkbaar met de zwarte chernozems van Oekraïne, zijn beroemd om hun vruchtbaarheid en hun vermogen tot koolstofopslag. De Argentijnse pampa's lenen zich tot extensieve veehouderij, omdat natuurlijke graslanden de ideale habitat zijn voor grote grazers, die met de seizoenen mee migreren, zoals gnoes in de savanne. 

In de pampa's is duurzame veehouderij mogelijk binnen bepaalde grenzen, 

• zolang het aantal runderen per eenheid van oppervlakte een bepaalde limiet niet overschrijdt, 
• zolang nergens bos wordt gekapt, 
• als de natuurlijke biodiversiteit van de pampa's wordt beschermd, 
• als elke koe al grazend in de buitenlucht in al haar eetbehoeften kan voorzien en niet bijgevoederd wordt, 
• en als er geen kunstmest wordt gestrooid of antibiotica wordt toegediend. 

In dit scenario is de koe deel van de kringloop van het leven in de pampa's. Een klein deel van de Argentijnse veehouderij voldoet misschien aan deze voorwaarden, dat vlees zal ongetwijfeld ook duurder zijn. Daardoor is een eerlijke verdeling van dit vlees zeker geen garantie. In een ideaal duurzaam scenario wordt dit duurzame rundsvlees alleen lokaal geconsumeerd.

De hoeveelheid vlees die op zo'n manier geproduceerd kan worden, is veel te laag om aan het huidige wereldwijde consumptieniveau te voldoen. De pampa's en gelijkaardige habitats beslaan maar een klein deel van het aardoppervlak, veel kleiner dan de oppervlakte die nu wordt benut om veevoeder te produceren voor koeien die ergens ver van hun natuurlijk leefmilieu, de geur van gras en bloemen al lang vergeten, in stallen, kooien of fabrieken staan en een leven leiden vol pijn, angst en leed. 

Flexitarian dieet

De enige oplossing om vandaag onze impact te reduceren is minder vlees eten, de consument heeft macht! Het goede nieuws van minder vlees eten is:

Nog meer goed nieuws: We moeten niet helemaal vegetariër worden. Volgens het planeetvriendelijke flexitarian dieet mogen we nog zeker één keer per maand een enorme lap vlees eten, of een kleiner stukje vlees 1 keer per week. 

-----

Meer op GondwanaTalks:

Productie van vlees is onlosmakelijk verbonden met de stikstofkringloop die aan een onnatuurlijk tempo draait. Of leer bij over zwarte, extreem vruchtbare bodems van Oekraïne die we het nieuwe zwarte goud noemen, of wat er gebeurt met de bodem in oorlog; of woestijnvorming als gevolg van industriële landbouw en de gevolgen, zoals de Dust Bowl-ramp in Amerika. Bodemverzilting, zoals in Australië, ontstaat door irrigatie, meestal in droge gebieden maar het treedt steeds meer op elders. 

Bronnen

Infocielo, La NASA confirma que la ganadería argentina no contamina, según el IPVCA, https://infocielo.com/ganaderia/la-nasa-confirma-que-la-ganaderia-argentina-no-contamina-segun-el-ipvca-n758107

The Guardian, Meat accounts for 60% of all greenhouse gases from food production, study finds. https://www.theguardian.com/environment/2021/sep/13/meat-greenhouses-gases-food-production-study

WeForum, Which foods need the most water to produce?https://www.weforum.org/agenda/2021/06/water-footprint-food-sustainability

Xu, X., Sharma, P., Shu, S. et al. Global greenhouse gas emissions from animal-based foods are twice those of plant-based foods. Nature Food 2, 724–732 (2021). https://doi.org/10.1038/s43016-021-00358-x

Our World in Data, Global meat production, https://ourworldindata.org/meat-production#global-meat-production

BBC, A bit of meat, a lot of veg - the flexitarian diet to feed 10 billion, https://www.bbc.com/news/health-46865204

EAT-Lancet Commission, Healthy Diets From Sustainable Food Systems; Food Planet Health, Download the pdf: https://eatforum.org/content/uploads/2019/07/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf

Friends of the Earth, Meat Atlas, facts and figures about the animals we eat, https://friendsoftheearth.eu/wp-content/uploads/2014/01/foee_hbf_meatatlas_jan2014.pdf

Greenpeace, EU climate diet: 71% less meat by 2030, https://www.greenpeace.org/eu-unit/issues/nature-food/2664/eu-climate-diet-71-less-meat-by-2030/

VMM, Gemiddeld kraanwaterverbruik gezinnen, https://www.vmm.be/data/gemiddeld-leidingwaterverbruik-gezinnen

Kathelijne: Als natuurliefhebber en geoloog / bodemkundige ben ik geboeid door hoe gesteente, bodem, oceaan, lucht en leven met elkaar in wisselwerking zijn op geologische en menselijke tijdschalen.

Waarom ik GondwanaTalks startte.

Laatste artikels:

Ontvang een update voor elk nieuw artikel (om de zoveel weken) / (geen ander soort reclame):