Cumbre Vieja: een aangekondigde uitbarsting
Het was slechts een kwestie van tijd voor de Cumbre Vieja, letterlijk de oude bergkam, zou uitbarsten. De meeste mensen hadden voor september nog nooit van deze vulkaan gehoord, toch is het een van de actiefste vulkanen van de Canarische Eilanden, en daarmee ook van Europa. En bij elke uitbarsting wordt het opnieuw pijnlijk duidelijk hoe vernieling en vernieuwing, en fascinatie en terreur onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden.
Auteur: Kathelijne Bonne
De laatste uitbarsting was 50 jaar geleden in het jaar 1971, toen er lava stroomde uit een van de vele kraters op deze schildvulkaan. Hoewel de lava ook toen voor vernietiging van eigendommen zorgt, draait de volledige economie van dit mooie eiland op de vruchtbare bodems die zich op basalt (gestolde lava), ontwikkelen, alsook op de schitterende landschappen. We bekijken in dit artikel wat er precies gebeurt op La Palma, wat eraan voorafging, en hoe deze gebeurtenissen zich vergelijken met uitbarstingen van andere vulkanen.
Aardbevingzwerm
Na een slapende fase van 46 jaar begon het in 2017 weer te rommelen onder La Palma en werden seismische schokken of tremors geregistreerd die af en toe de kop op staken tot in juni deze zomer (2021).
In januari dit jaar publiceerde een groep wetenschappers een artikel in het vakblad Nature over de grote risico's die aan deze vulkanische onrust verbonden zijn en ze kregen gelijk.
Op 11 september vond een zwaardere aardbevingenzwerm plaats onder de Cumbre Vieja. Een totaal van 22 duizend tremors werd geregistreerd gedurende de week vóór de uitbarsting. Men merkte dat de dieptes van de aardbevingen langzaam maar zeker dichter naar het oppervlak migreerden, van 20 kilometer diep tot 100 meter onder het oppervlak (!) en ze hadden een sterkte tot 4,2 op de schaal van Richter. Ook het oppervlak begon zich te vervormen, wat duidelijk te zien was op radarbeelden, die de miniemste veranderingen in het aardoppervlak waarnemen (de zogenaamde interferogrammen). Dit was een duidelijk signaal dat zich magma vanuit de diepte een weg baande naar boven, wat met veel infrasoon gerommel en gekraak gepaard gaat. Er waren ook enkele landverschuivingen als gevolg van de seismische schokken.
Op 13 september werden de inwoners van de gemeentes Los Llanos de Aridane, Fuencaliente, El Paso en Villa de Mazo gewaarschuwd voor een mogelijks imminente uitbarsting en wordt het alarmniveau op geel gezet. Ongeveer 40 duizend mensen moeten hun valiezen pakken en zich schrap zetten om hun huizen te verlaten.
Cumbre Vieja barst uit
Op 19 september barst de vulkaan uit. In de beboste zone van Cabeza de Vaca, in de gemeente El Paso, begint zich lava en as te produceren uit twee fissuren of spleetvorming eruptiekanalen. De lava stroomt uit acht kleine kraters, ook genoemd vents, langsheen de fissuren.
De Cumbre Vieja is namelijk geen steile kegelvormige stratovulkaan met één grote krater aan de top, zoals de Vesuvius, Mount St Helens of de Fuji. Cumbre Vieja is een brede, afgeplatte schildvormige vulkaan van 1949 meter hoog. Schildvulkanen zijn meestal niet dodelijk en de uitbarstingen beginnen telkens op een nieuwe plaats, waar zich dan een nieuwe kleine, monogenetische krater vormt. Monogenetisch wil zeggen dat elke krater gevormd is door slechts één uitbarsting. Op een reliëfkaart zie je dat zo'n vulkaan vol staat met pukkels, dat zijn de kraters. Het kunnen er honderden zijn. Ze zijn kenmerkend voor Hawaii, de Etna, en Mount Kameroen.
Lava stroomt de hellingen af
De lava van Cumbre Vieja stroomt in een aantal tongen naar beneden, richting de bewoonde, lagere gebieden. Ze heeft intussen de zee bereikt en meer dan 1000 gebouwen op haar pad vernield.
Lava is superheet gesteente met een temperatuur rond de duizend graden, daarom is het vloeibaar. Het begint onmiddellijk te stollen bij contact met de atmosfeer. Daarom ziet een oprukkende lavastroom eruit als een zwart, metershoog brokkelig front, met gloeiend rood gesteente dat je kan zien in spleten onder het oppervlak. Lavastromen zijn niet dodelijk omdat ze zich redelijk traag verplaatsen, een paar honderd meter per uur, je kan er dus van weglopen, maar ze schuift onverbiddelijk naar beneden en bedelft alles wat zich op haar weg bevindt, huizen, kerken, scholen, wegen, velden, bomen. Eens de lavastromen zijn afgekoeld, gaan ze deel uitmaken van het eiland, en door wisselwerkingen met water, lucht en leven vormen zich uiteindelijk bodems die tot de vruchtbaarste ter wereld behoren. Het hele eiland heeft een vulkanische ondergrond.
Naarmate de dagen verstrijken op Cumbre Vieja, verandert de snelheid van de lavatongen, soms stroomt een lavatong aan 700 meter per uur, terwijl andere tongen vertragen tot enkele meters per uur, of ze komen helemaal tot stilstand, om daarna terug in beweging gezet te worden. Dit alles wordt aangedreven door het debiet waaraan de lava door de kraters wordt uitgebraakt (debiet = het volume lava per tijdseenheid).
Askolom
In de dagen die volgen openen zich nog meerdere kleine kraters en ontwikkelen zich ook spectaculaire lavafontijnen die zorgen voor een ongeëvenaard mooi maar dramatisch spektakel. De vulkanische activiteit werd ook explosiever, dat wil zeggen, kleinere brokjes lava, gas en as worden de atmosfeer in gestuwd via een askolom, die intenser werd op 25 september en zes kilometer de lucht in rees. Daardoor werd het luchtverkeer van La Palma tijdelijk stilgelegd. Deze askolom zorgt voor overlast, maar niet voor de dood (zolang je er niet vlakbij staat). De superfijne as die naar beneden dwarrelt zet een klein laagje af maar dat niet te vergelijken met de moordende pyroklastische wolken en stromen van as, van Mount St Helens, de Vesuvius, of Campi Flegrei, die tot een totaal andere categorie van vulkanen behoren.
De huidige activiteit van Cumbre Vieja kan worden geclassificeerd als een stromboliaanse uitbarsting, die lavafonteinen en -stromen produceert, voortkomend uit fissuren en kraters, en die zich onderscheidt van de Pliniaanse uitbarstingen, die zeer explosief zijn en een veel grotere, plotselinge en katastrofale impact hebben.
Wonen op een vulkaan?
Deze huidige uitbarsting op La Palma is niet de eerste en waarschijnlijk niet de laatste, en voor de bevolking is het wikken of wegen of het de moeite waard is op een vulkaan te blijven wonen. Maar zoals de geschiedenis toont, loont het de moeite, want een heel groot deel van de wereldbevolking woont op, bij of niet ver van een actieve vulkaan, omdat die zeer gunstig zijn voor de voedselproductie en een zeer gevarieerd ecosysteem bieden waar de mens van meeprofiteert.
-------------
Lees in ons volgende artikel over de geologische geschiedenis van La Palma, hoe dit eiland zich plaatst in het grotere plaatje van de tektonische platen en waarom zich op die plaats in de Atlantische Oceaan een vulkanische archipel bevindt:
En hoe anders dan La Palma is Mount Saint Helens aan de westkust van de Verenigde Staten! Of Campi Flegrei, de onbekende maar verwoestende supervulkaan van Napels! Klik op de links om erover te lezen.
Foto bovenaan, titel: Eduardo Robaina (WikimediaCommons license)
Bronnen
Global Volcanism Program, 2021. Report on La Palma (Spain). In: Sennert, S K (ed.), Weekly Volcanic Activity Report, 22 September-28 September 2021. Smithsonian Institution and US Geological Survey. https://volcano.si.edu/volcano.cfm?vn=383010
Fernández, J., Escayo, J., Hu, Z. et al. Detection of volcanic unrest onset in La Palma, Canary Islands, evolution and implications. Sci Rep 11, 2540 (2021). https://doi.org/10.1038/s41598-021-82292-3
https://es.wikipedia.org/wiki/Erupci%C3%B3n_volc%C3%A1nica_de_La_Palma_de_2021