De dieren om ons heen, ethische kwesties, en Jane Goodall

We voelen meer empathie voor onze huisdieren, die namen, gevoelens en karakters hebben, dan voor de dieren die we opeten; hoewel ze vroeger allemaal samenleefden op familieboerderijen en op dezelfde manier behandeld werden. Hoe en wanneer is ons vermogen tot empathie gepolariseerd geraakt? Wat deed deze kloof ontstaan? Ter ere van Jane Goodall, die binnenkort haar negentigste verjaardag viert, en haar missie voor een betere wereld, pende ik enkele gedachten neer over dierenethiek.

Tekst: Kathelijne Bonne

Is het de massificatie van alles, waardoor die gapende kloof zich heeft geopend? Alles is geglobaliseerd en swingt op massale schaal uit de pan, onder het mom van een economie die moet groeien, terwijl traceerbaarheid en transparantie de mist ingaan.

Hetzelfde geldt voor alle takken van industrie waarbij dieren betrokken zijn. Van vis tot varken, van kip tot koe. 

Vandaag de dag leven miljoenen boerderijdieren – die net als onze huisdieren wezens met gevoel zijn – een dieronterend leven in veefabrieken, handig uit het zicht, als gevangenen in concentratiekampen. Ze worden in kleine, kale kooien gehouden, waar ze snel worden opgekweekt tot slachtleeftijd, gevoed met graan uit ontbossende ontwikkelingslanden die profijt halen uit lakse normen en onderbetaalde werkkrachten. Het idee van dit industriële systeem wordt al decennialang als 'normale gang van zaken' gezien. Misschien is daarom de verbinding die er ooit was tussen ons medelevend vermogen en het lijden van deze dieren, verbroken.

Door deze gebroken relatie sluiten we niet alleen onze ogen voor de pijn, maar hebben we ook toegestaan dat het aantal boerderijdieren zodanig is toegenomen dat hun bestaan het milieu aantast en het klimaat beïnvloedt.

Inherent wreed

Dierenfabrieken zijn inherent wreed, betoogt Jane Goodall in haar recente Essay on factory farms, geschreven samen met ethicus Koen Margodt. 'We hebben er allemaal baat bij als er een einde komt aan fabrieksboerderijen: mens, dier en milieu.'

Als we al dat leed toestaan, kunnen we als mens dan méér zijn dan wezens ontstoken van elke vorm van compassie of wijsheid? Gaven we onszelf niet de soortnaam Homo sapiens of wijze mens?  

Naast het feit dat de fabrieksdieren of 'stuks' vee (*) geen normaal gedrag kunnen uiten, ondergaan ze ook andere vormen van mishandeling en wreedheid. Daar bestaat veel informatie over op internet, en er zijn fotografen en journalisten die dat vastleggen. Ik heb besloten de details van die wreedheden niet te reproduceren.

(*) Mag ik ervoor pleiten het woord 'stuk' niet meer te gebruiken als we het over een levend wezen hebben. Het sust ons geweten te veel en staat symbool voor de ontkoppeling tussen vleesproduct en levend wezen.

Heel de moderne vlees-, zuivel- en visindustrie, die ervoor heeft gezorgd dat de gewone consument ontkoppeld is geraakt van de origine van zijn/haar voedsel, staat symbool voor de neergang van onze menselijkheid, waarin mensen als beesten, en beesten als dingen worden behandeld en verhandeld.

De hallucinante milieu-impact is geen geheim meer, en gelukkig zijn er steeds meer mensen en organisaties die de ethische prijs aanklagen zoals het Jane Goodall Instituut en Jane zelf.

Tot ik erbij neerval

Jane Goodall, een van de weinige mensen in de wereld met de titels Dame en Doctor, wordt op 3 april 2024 negentig jaar wat uitgebreid in de media gevierd zal worden. Lang geleden antwoordde ze in tv-show op de vraag: hoelang ga je je nog met chimpansees (en hun lot) bezighouden? Tot ik erbij neerval, zei ze toen - vrij vertaald van 'Until I die'. Gelukkig voor haar, en voor ons, valt ze nog lang niet neer, en is ze actiever dan ooit. Ik zal het hier niet te veel over haar persona hebben (meer daarover in het blogbericht over toen ik haar ontmoette in 2022), maar over haar missie: een wereld waarin dieren, mensen en natuur in harmonie samenleven. Minder vlees eten is dan ook een van de gemakkelijkste dingen die we kunnen doen om onze impact op zowel planeet als dierenleed te verminderen. Dat is mogelijk volgens Jane, door bij elke keuze die we maken diep te putten uit onze innerlijke reserves van compassie.

Drie harten

Naast de huisdieren, die namen en persoonlijkheden hebben, en de fabrieksdieren, die anonieme schakels op een transportband zijn, is er nog een derde groep dieren, die anders beleefd wordt, de wilde charismatische dieren die we kennen van documentaires. Ze zijn ofwel extreem schattig, formidabel of vreemd, zoals schubdieren, walvissen, of luiaards. Ze hebben allemaal wel iets dat hen aantrekkelijk maakt voor de handel en voor verrijking. Maar met hun charisma raken ze een gevoelige snaar en het is gebruikelijker om deze speciale soorten te beschermen en ze hartveroverend te vinden dan koeien, varkens, kippen, tonijnen, zalmen, enz.

Zo doet er een petitie de ronde om een kweekinstallatie van inktvissen in de Canarische Eilanden te verbieden. Dankzij de film My Octopus Teacher weet de gewone sterveling nu ook hoe intelligent, sluw en lief dit weekdier met drie harten kan zijn, hoeveel pijn en plezier het kan voelen, en hoe het soms speelt met vissen. 

Tokkie

De kip rijst pas op uit het verraderlijke drijfzand van de industriële anonimiteit (er zijn 60 miljard kippen) als we ze als huisdier houden. Zo hadden we thuis twee mooie bruine kippen waar mijn neefjes dol op waren. De ene stierf en de overblijvende, Tokkie, werd de hartendief van een van de jongens. Toen ook zij vermist raakte en stierf, werd dat als een zwaar verlies ervaren. Maar Tokkie was bij de gelukkigen. Ze mocht vrij rondscharrelen in de buitenlucht. De meeste kippen weten zelfs niet dat de buitenlucht bestaat.

Een groot luik in het werk van het Jane Goodall Instituut is de pleitbezorging tegen wreedheid tegen dieren. Via mijn vrijwilligerswerk voor het JGI kom ik steeds meer in aanraking met kwesties rond dierenethiek, zoals het voogenoemde essay van Jane en Koen Margodt, en de enorme inspanningen die geleverd worden om het leed van dieren wereldwijd te verzachten en wreedheid tegen dieren een halt toe te roepen. Zoals dat van chimpansees en andere primaten en dieren in de illegale handel en als testdier in laboratoria, tot het pleidooi om alle walvisachtigen in dolfinaria en tanks terug naar de zee te brengen. Zo hoop ik ooit te horen dat Yulka en Kylu, de beluga's van Oceanografic in Valencia, terug naar de zee mogen, net zoals Little White en Little Grey per vliegtuig terug naar arctische wateren zijn gebracht.

Geen kinderboerderij

Bij het gezellige woord boerderij, denken we aan goedlachse boeren en boerinnen met geruit hemd, riek en bemodderde laarzen, tussen de varkens en koeien die ze bij naam kennen, of zo wordt het voorgesteld (ook fishsticks worden verkocht in dozen met innemend glimlachende zeekapitein). Het is een bucolische plaats voor een dagje kinderboerderij. Maar het merendeel van de dierlijke proteïnen op ons bord is afkomstig uit veefabrieken. Moesten we daar op bezoek gaan, zouden onze hoogsensitieve zielen en betuttelde harten permanente schade oplopen. Dat is ook niet verbazend. Als je Jane vraagt waar ze aan denkt bij de toestanden in fabrieksboerderijen, bestaat haar antwoord uit drie woorden:

Pijn, angst, dood.

Kweekvlees

In Italië wil men de productie van kweekvlees verbieden, hoewel kweekvlees een mogelijke oplossing kan zijn om de impact van de reguliere vleesindustrie te verlagen. De anti-kweekvlees liga wordt in eerste plaats gemotiveerd door persoonlijke belangen en verrijking. Maar ze verklaren hun motieven als cultureel, voor de gezondheid en de 'deugdzame relatie tussen aarde en mens'. Die relatie is al lang niet meer deugdzaam, de aarde interesseert hen geen fluit zoals merkbaar in de Golf van Napels waar een vulkaan van wegwerp-plastic in uitbarsting is, en voor de volksgezondheid zou het beter zijn sowieso minder rood en bewerkt vlees te eten.

Edele dieren

Vandaag zijn paarden sport- en recreatiedieren of statussymbolen. De miljoenenbeestjes onder de Equidae krijgen luxebehandelingen waar ze zelf helemaal niets aan hebben, zoals speciaal geïmporteerd über-voedsel en vliegtuigreizen, terwijl nog meer paarden en ezels verloederen. De duurste dekhengsten hebben minder fun dan hun neven in het wild. Een dekking is een hoogtechnologische aangelegenheid met een geïmmobiliseerde en geharnaste merrie of een dummy en zonder enig vorm van natuurlijke hofmakerij. Een kampioenmerrie wordt nooit moeder, maar is een levende fabriek van eicellen en embryo's bestemd voor implantatie bij draagmerries zodat ze aan de lopende band nakomelingen kan produceren, die ze nooit zal kennen. 

Deze hengsten en merries ondergaan niet zoveel pijn, angst en dood als een 'stuk vee', maar het illustreert hoe ook hun dierwaardigheid opzijgeschoven wordt van zodra er geld mee gemoeid is.

Paardenvlees is taboe, want het zijn edele dieren. Maar ik vind die reden absurd. Edel, omdat ze als mooi en dapper worden beschouwd, een beeltenis naar de ideale mens? Hoe edel is een ezel? Wie mij kent zal het bizar vinden dat ik hier de paarden ontdoe van hun adel, want ik ben dol op paarden. Maar het gaat niet om de paarden zelf, die niet meer of minder respect verdienen, niet meer of minder pijn, angst of een nakende dood voelen, dan om het even welk dier. Zijn ze niet allemaal edel, elk op hun eigen manier?

De kloof dichten

We leven in een gekke wereld waarin ontvoerde schubdieren, geleasde tophengsten en uitgewisselde walvissen transcontinentale vluchten maken. Een wereld waarin we ontkoppeld zijn van de origine van ons voedsel en liever niet weten waar het vandaan komt, en ons hoofdzakelijk bekommeren om de finantiële kost, niet om de ethische kost. Kan de kloof ooit gedicht worden? 

Dankzij onder andere het werk van Jane Goodall, dat zes decennia geleden begon, beginnen de paradigma's langzaam te verschuiven. En zolang er compassie is, is er hoop. Zoals Jane voor haar chimps, en kinderen en jongeren zoals mijn neefje voor zijn vermiste Tokkie. 

Ik hoor hem nog haar naam roepen.

------

Complementeer met het artikel over de zogenaamde duurzaamheid van Argentijns rundsvlees, en hoe droogte en veeteelt met elkaar verbonden zijn, en met Stikstof, een verhaal over voedsel, oorlog en bacteriën. Meer anekdotes over Jane Goodall hier. Of lees over de milieuproblemen in de Golf van Napels, een van de mooiste en vuilste plaatsen op aarde. Eén van de artikels die ik het leukst vond om te schrijven is dat over de aarde als Waterplaneet, daar komen de schattige beluga's nog eens aan bod en hebben we het ook over andere walvissen, die ooit vierbenig op het land rondhotsten. Dat moeten nogal beesten geweest zijn! Of toch niet, want ze waren niet zo groot, hun huidige omvang is een wateraanpassing, waarover ook de mens beschikt.

Kathelijne: Ik ben geboeid door hoe aarde, oceaan, lucht en leven op elkaar inwerken op geologische en menselijke tijdschalen.

Waarom ik met GondwanaTalks begon.

Hieronder enkele aangeraden boeken. Voor meer info, klik op de afbeeldingen (met geaffilieerde links):

Recente artikels: