Ecocide in Spanje: onaanraakbare projectontwikkelaars vernietigen natuur vlakbij Madrid

In Torrelodones worden vlak voor mijn neus bomen omgehakt. In de plaats komen er de betonnen trottoirs van het faraonische Las Marías II-bouwproject midden in een typisch wild Sierra-landschap met parasoldennen, kurkeiken, iepen, steenroosjes, wilde narcissen, mossen en allerlei flora en fauna die goed gedijen op de overigens arme granietbodem. De vernietiging van dit gebied staat in schril contrast met de meest urgente noden van Spanje: het tegengaan van de extreme droogte en de dreiging van woestijnvorming via een duurzaam en verantwoord beheer van het natuurlijke patrimonium.

Auteur: Kathelijne Bonne.

'Urbanizaciones' of huizenparken zijn typisch Spaans. Ze worden neergepoot als kant-en-klare ministeden, vaak middenin de natuur, die versnipperd en degradeerd raakt. Beton voor bestrating, ommuringen, parkeerplaatsen en trottoirs is opgenomen in het ontwerp, en een groot deel van de bomen en struiken worden met wortel en al uitgerukt. Men laat net genoeg bomen staan om de nieuwe huizen als "in een natuurlijke omgeving" te kunnen vermarkten. 

Veel valt er niet te merken van bewustzijn omtrent de gevolgen van klimaatverandering en woestijnvorming en de noodzaak om elke boom naar waarde te schatten en te beschermen, in het door droogte gegeselde Spanje. In dit artikel werpen we een kritische blik op de verslaving aan roofbouw, beton en bomenkap in Spanje (deels uitgevoerd door buitenlanders waaronder Nederlanders, i.e., Ten Brinke), en leggen uit waarom we volwassen bomen beter laten staan. Als lezer zal je zeker een parallel kunnen trekken met bouwwoede in je eigen omgeving, want dit verhaal van Torrelodones is slechts een voorbeeld van een globaal knelpuntonderwerp. 

Luxevilla's met tennisbanen: Las Marias II

Op sociale netwerken verschenen steeds meer uitingen van verontwaardiging met betrekking tot het niet aangekondigde megalomane bouwproject van 300 tot 400 ommuurde luxevilla's ("chalets") met zwembaden en tennisbanen voor een prijs van 500.000 tot 2.000.000 euro per chalet. Het Las Marías II bouwproject ligt in een ongerepte natuurlijke omgeving, een toevluchtsoord voor wilde dieren, zoals herten, everzwijnen, valken en hoppen, op slechts een half uur van Madrid en aan de voet van het Sierra de Guadarrama-gebergte. Het natuurgebied is nu afgezet met metalen hekken, zodat de graafmachines snel en effeciënt kunnen werken, zonder al te veel pottenkijkers of vervelende "ecologístas", vooral die van de Asociación TorreVerde. 

Oranje stippen

Alle grote bomen langs de straatranden zijn gemarkeerd met een griezelige oranje stip, op harthoogte. Dit zijn de bomen die gekapt zullen worden om betonnen voetpaden aan te leggen die perfect zullen overvloeien van de zeer brede nieuwe rijweg, omzoomd met parkings voor de honderden nieuwe auto's, in de ommuring van de villa's. Maar op de gloednieuwe trottoirs zal je geen eigenaren zien wandelen, want de Spanjaard neemt per definitie de auto. Alleen de al dan niet inwonende hulpjes (las "internas"), meestal latina-dames van middelbare leeftijd, zullen er zwetend rondsloffen met plastic zakken van de supermarkt en de rashonden van de baasjes.

Tegen welke boom de honden hun poot zullen opheffen om te plassen valt nog te bezien, bij gebrek aan bomen misschien tegen de velgen van de auto's van de heren des huizes?

Arboricide

De met een oranje punt aangestipte bomen zijn hoofdzakelijk dennen van de soort Pinus pinea (parasolden, pijnboompitten-den). Het zijn inheemse en zeer droogte-resistente dennen die imposante silhouetten vormen tegen de lapislazuli-blauwe lucht van de regio Madrid. Zo'n 10 tot 15 dennen zijn reeds met de grond gelijkgemaakt, in een trieste, zinloze daad van Arboricide (binnenin het landgoed is een onbekend aantal bomen gekapt). De dennen zouden geen overlast hebben veroorzaakt, integendeel, ze zouden de nieuwe straten in het luxehuizenpark opgefleurd hebben met hun grote dichte kronen, ruwe schilferige stammen, harsgeur en zingende vogels die er nestjes in bouwen. 

Het kappen had makkelijk vermeden kunnen worden door uitsparingen te voorzien in de aan te leggen trottoirs, maar is het gemakkelijker, sneller en goedkoper de bomen om te hakken zodat het beton gelijkmatiger gegoten kan worden.

Paradijselijke plek met "veel bomen"

Sinds begin maart liggen de stammen en takken verstopt achter een heuvel stortmateriaal op de bouwwerf. Enkele dagen later zijn ook de stronken verwijderd en niets herinnert eraan dat hier ooit bomen stonden. Veel meer aangestipte bomen staan nog in gelukzalige onwetendheid aan de grenzen van het domein, maar voor hoe lang nog? Kunnen we ze redden? (Het antwoord is nee, zien we maanden later, op 11 september 2023 kwamen de kettingzagen)

We 'mogen' er niet meer wandelen, maar voorbijgangers, wandelaars en natuurliefhebbers dwalen toch rond en maken foto's. Binnen het terrein staan nog meer oranje gestipte bomen en struiken. Op granieten steenhompen staan dreigend uitziende oranje kruisen en pijlen (te dynamiteren?). 

Volgens internetbronnen beschrijft ontwikkelaar Grupo Inmobilario MG, die samenwerkt met onder andere de Nederlandse bouwpromotor Ten Brinke en ontwikkelaar Kronos, het nieuwe luxe project als volgt (letterlijk vertaald): "… een typische setting in een rotsachtige, met bomen omzoomde omgeving ... De meeste percelen hebben prachtige tuinen met grote bomen, zwembaden en een tennisbaan, evenals een geweldig uitzicht ... u zult verliefd worden en ernaar uitkijken te komen wonen op deze paradijselijke plek". Kronos toont leugenachtige foto's op Idealista van nieuwe villa's met dennen op de achtergrond, die ze zijn vergeten weg-photoshoppen want de dennen zullen er niet staan.

Ten Brinke heeft al een triomfantelijke rij wapperende vlaggen neergepoot waar een paar weken geleden nog wilde natuur was.

Gekapte en om te hakken bomen, begin maart (foto's K.B.). Het kappen gebeurt maanden later, in september. 

Transparantie

Misschien moet de gemeente van de ontwikkelaars eisen dat ze vrijgeven hoeveel bomen precies gekapt en hoe de milieueffecten op lange termijn gecompenseerd gaan worden. Hoeveel zijn de bomen waard in koolstofdioxide-en ecosystemische termen? Hoeveel klimaat- en natuurvernietigingstaxen zouden de promotoren en opdrachtgevers betaald hebben? De bewoners weten niets en hebben geen toegang tot data, concrete cijfers of deals. Transparantie is een grote afwezige. 

Het planten van een aantal jonge boompjes kan de schade niet compenseren, zoals we zullen zien.

Sneeuwstorm Filomena 

Centraal Spanje heeft een semi-aride klimaat en is in de greep van droogte, bodemerosie en woestijnvorming. Een overgang naar een onherbergzame steenwoestijn ligt op de loer als we niet goed zorgen voor de nog resterende bossen en boombestanden, want boomsterfte door droogte komt steeds meer voor. Terwijl rijkelui klagen over de kosten van water om privézwembaden bij te vullen, zijn de Spaanse stuwmeren tot zorgwekkende niveaus gedaald en liggen de rivierbeddingen en dode vissen te bakken in de zon. De lente is nog maar net begonnen en de regenwouden van Asturias hebben al vuur gevat. In Torrelodones is het gras al bruin en hangen de net uitgekomen boombladeren slap. 

• Meer over de rol van vuur: Pyroceen: leven op een vuurplaneet.

• Meer over droogte, mythologie en moderne tragiek in Spanje: Droogte, Doñana en de Draslandkoningin.

Tien jaar geleden bleven de toppen van de Sierra de Guadarrama van november tot juni met sneeuw bedekt. Nu valt er af en toe wat papsneeuw die niet blijft liggen. De skipistes en -liften kreunen onder de vergane glorie. Sneeuwstorm Filomena in januari 2021 legde het land onder 50 cm dik sneeuwdeken en was het "bewijs" voor klimaatontkenners dat de aarde toch niet opwarmt. Het uitblijven van sneeuw in de bergen zal het waterpeil doen dalen en nog meer warmte opwekken, want minder witte sneeuw betekent minder zonnestraling die naar het heelal terugkaatst (het albedo-effect).

In de schaduw van de parasol-den

De parasolden (Pinus pinea), een van de boomsoorten op het schavot van Torrelodones, is wijdverspreid en goed bestand tegen droogte en extreme hitte, en juist daarom is het van cruciaal belang deze boom te behouden. Pijnbomen zijn pioniers en gedijen goed op de typische rotsachtige voedselarme granietbodem. De bodems zijn hier onderontwikkeld, zanderig en bevatten weinig tot bijna geen humus.

De schaduw van de grote groenblijvende bomen zoals dennen en steeneiken vermindert de bodemverdamping, waardoor er meer vocht in de bodem blijft, wat de vegetatie helpt om lange perioden van droogte te overbruggen. En als de schaduwrijke bodem bedekt is met grassen en kruiden ontstaat er meer humus, die zowel voedingsstoffen als water vasthoudt. Aangezien veel bomen al sterven als gevolg van klimaatverandering, is het van cruciaal belang om elke boom die nog gezond is en overeind staat, te laten staan.

Bomen maken gelukkig

Bomen breken de impact van plensbuien en voorkomen bodemerosie. Ze geven vocht af waardoor ze een koelende werking uitoefenen (soms 7 graden koeler onder een boom), ze zuiveren de lucht door chemicaliën te produceren die een desinfecterende werking hebben (vooral naaldbomen) en die zijn waarschijnlijk de oorzaak van het gelukkige gevoel dat we in bossen krijgen. En dan hebben we het nog niet eens gehad over het feit dat bomen kooldioxide uit de atmosfeer halen, hun bekendste effect. Sommige chemische stoffen die dennenbomen produceren dragen zelfs bij tot een dikker wolkendek, waardoor meer zonlicht terug naar de ruimte wordt gereflecteerd, wat lokale afkoeling veroorzaakt.

Size matters

Het vervangen van volwassen bomen door jonge boompjes elders als compensatie is in vele gevallen pure greenwashing. Met name in Torrelodones was een dergelijke boomplantactie een fiasco. Een NGO plantte kleine boompjes (in plastic omhulsels, tegen vraat) en liet ze vervolgens aan hun lot over. Alle zaailingen zijn dood, zo bleek tijdens een bijeenkomst met dorpelingen en de burgemeester op 2 maart. De omhulsels liggen verspreid over het landschap, geen kat die nog weet waar ze ooit voor dienden. Maar zelfs als zaailingen overleven, vervangen ze niet (snel) de complexe ecosysteemdiensten van een natuurlijk bos, waar bomen van allerlei leeftijden staan, van de jongste die net ontkiemd zijn, tot de hoogbejaarde en ook de dode omgevallen boomstammen.

Bij bomen doet de grootte ertoe want één enkele volwassen boom is ook een ecosysteem op zich. Wanneer oude bomen op natuurlijke wijze sterven worden hun weefsels voedsel voor miljarden organismen die de essentiële voedingsstoffen die in de boom zaten opnieuw vrijgeven aan de bodem, waarmee nieuwe planten groeien, en dieren (en mensen) zich kunnen voeden.

Invasieve soorten versus kettingzagen?

In Spanje (en ver daarbuiten) wordt geklaagd over de invasieve soort Ailanthus, de hemelboom, die profiteert van onze ontbossingswoede en dol is op gedegradeerde gronden. In Torrelodones zijn enkele grote, volwassen, aangeplante exemplaren gekapt onder het voorwendsel dat ze invasief waren, maar het is niet bekend hoe de verdwijning ervan is gecompenseerd. De beste manier om invasieve soorten te bestrijden is de natuurlijke vegetatie te laten staan en te herstellen. Hoe meer we kappen, hoe meer invasieve soorten oprukken. Maar geen enkele boomsoort, zelfs niet de brutale hemelboom, kan op tegen de kettingzagen en boormachines van bouwverslaafde projectontwikkelaars.

Geen beton, maar bomen

Terwijl er lustig beton wordt gegoten om schitterende huizenparken te bouwen, zou het nog mooier zijn als bij de planning rekening werd gehouden met duurzame ontwikkeling en het belang om zoveel mogelijk bodem vrij te laten. Beton, waarvan de productie op zich al heel vervuilend is door de torenhoge emissies, sluit de grond volledig af zodat die geen enkele levensfunctie meer kan vervullen. Beton slokt warmte op, waardoor hitte-eilanden ontstaan, een groeiend probleem en doodsoorzaak in vele steden.

Natuurlijk is Torrelodones (helaas) geen uitzonderlijke situatie, en Spanje ook niet, als het gaat om bomenkap, betonverslaving, uitstoot- en kop-in-het-zand-gedrag. Het is een voorbeeld en alleen lokaal kunnen we meer doeltreffend een impact maken. 

Bomen laten staan is niet alleen mooi en goed voor de gezondheid, maar ook cruciaal en onmisbaar voor een leefbaar klimaat in de toekomst. Bomen beschermen is de toekomst beschermen. Ik hoop dat ten minste enkele dennen, steeneiken en iepen in Torrelodones mogen blijven leven, dat hun oranje stip wordt uitgewist en dat de stemmen van activisten worden gehoord.

-----

Meer lezen?

Bij droogte creëren we een voedingsbodem voor bosbranden, en volgens Stephen Pyne leven we daarom nu in het Pyroceen, de era van de vuurplaneet. In Spanje dragen droogte en overexploitatie bij aan de tragische achteruitgang van het natuurpark Doñana, waar de Draslandkoningin aanbeden wordt. Hopelijk komt er geen Dust Bowl naar Spanje, want bodemerosie en woestijnvorming rukken steeds meer op. Bodem is een steeds meer besproken onderwerp, vooral in het licht van processen zoals bodemverzilting en de biogeochemische kringlopen, zoals die van stikstof, waar oorlogen om gevoerd zijn. Dat doet meteen ook denken aan het levensnoodzakelijke element fosfor, dat door bliksem werd gevormd toen de aarde nog jong was.   

Artikel geschreven door Kathelijne Bonne, geoloog en bodemkundige. Ik schrijf ook op de Planeetzusjes. Waarom ik met GondwanaTalks begon. 

Onderteken de petitie: je hoeft er niet in Torrelodones voor te wonen:

Recente artikels:

Vind je mijn artikels boeiend? Ontvang een update voor elk nieuw artikel (om de zoveel weken) / (geen ander soort reclame of zware bestanden):

Lees ook: 

Het hemelboomdilemma: een succesvolle soort in een ontboste wereld.