De geologie en de gevaren van La Palma
La Palma bestaat volledig uit vulkanen, net als de andere eilanden van de Canarische archipel. We onderzoeken in welk geologisch panorama deze eilandengroep zich heeft gevormd en waarom ze zowel angstaanjagend als aantrekkelijk zijn voor de bevolking, het toerisme en de voedselproductie.
Auteur: Kathelijne Bonne
De vulkanische oorsprong van de Canarische Eilanden zorgt voor zeer gevarieerde reliëfvormen. De steile vulkanen, diepe kloven en ravijnen, de droge Saharawind en de vochtige oceaanwind, regen en droogte en de werking van de golven op de vulkanische kusten hebben gezorgd voor een grote variatie aan landschappen en ecosystemen. Grillige maanlandschappen wisselen zich af met vruchtbaar regenwoud op steile hellingen, zwarte stranden maken plaats goudgele duinen van aangewaaid Saharazand.
La Palma rijst 2400 meter boven de zeespiegel, en tel daar de 4000 meter onder de zee bij, en we hebben een vulkanisch massief van 6400 meter hoogte. Ter vergelijking, de bekendste vulkaan van de archipel is de Teide, tevens ook de grootste vulkaan en bergtop van Spanje (3,718 m) én ook de derde grootste vulkaan ter wereld want hij meet 7500 meter van z'n voet op de oceaanbodem tot aan de hoogste top. Zulke vulkanen bieden een waaier aan voordelen, maar hebben ook verschillende duistere geheimen. We beginnen bij de positieve eigenschappen.
Vruchtbare vulkanische bodems
Dankzij het vulkanisme zijn de bodems van de Canarische Eilanden bijzonder rijk aan mineralen, wat zeer gunstig is voor de landbouw. Vooral de bananenteelt doet het er goed en de eilanden staan er bekend voor.
Vulkanische bodems horen bij de vruchtbaarste ter wereld en hebben bijgedragen aan het succes van vele grote beschavingen, zoals het Oude Egypte. De vruchtbare oevers van de Nijl hebben een namelijk een vulkanische oorsprong zoals beschreven in ons artikel over de grote slenk van Oost-Afrika.
Tsunami
La Palma bestaat uit vijf vulkanen, waarvan de vier andere uitgedoofd zijn. De geografie van La Palma toont twee delen.
In het noorden is er een zeer grote krater, de Caldera de Taburiente, die niet door een uitbarsting is gevormd maar het litteken is van een enorme landverschuiving en erosie door diep ingesneden rivieren.
Landverschuivingen komen vaak voor op vulkanen, ze zijn levensgevaarlijk op zich, maar als de vulkaan aan zee ligt, is het nog erger, ze kunnen een tsunami veroorzaken. In 2002 kwamen La Palma en Cumbre Vieja in het nieuws omdat de onstabiele vulkaanflank in zee kan schuiven wat een megatsunami tot gevolg kan hebben, die volgens de berekeningen de kust van Noord-Amerika kan bereiken, zoals gepubliceerd door de American Geophysical Union.
De negen kilometer brede Caldera de Taburiente opent zich naar zee via de Barranco de Angustias, het ravijn van de angst, en wordt omringd door bergen waarvan de gesteenten de overblijfselen zijn van de vier uitgedoofde vulkanen.
De Cumbre Vieja neemt het zuidelijke deel van La Palma in beslag en is een actieve vulkaan, gekenmerkt door de vele kleine kraters en een schildvorming profiel, het resultaat van de opstapeling van zeer vele lavastromen.
De Canarische eilanden rijzen uit de zee
Het eiland La Palma vormde zich bijna twee miljoen jaar geleden toen een eerder gevormde onderzeese vulkaan voor het eerst boven het zeeoppervlak uit piepte. Maar heel de archipel met haar eilanden en onderzeese vulkanen (seamounts), bij geologen gekend als de Canarische Vulkanische Archipel, is al veel ouder. Ze ontstond 70 miljoen jaar geleden aan het einde van de periode van het Krijt. Maar het duurde daarna wel nog 50 miljoen jaar vooraleer de onderzeese vulkanen boven de zee gingen uitsteken. Van oost naar west verschenen ze een voor een boven het oppervlak: Lanzarote en Fuerteventura zijn de oudste eilanden (20 m.j.), gevolgd door Gran Canaria, Tenerife en La Gomera (14,6, 11,9 en 9,4 m.j. respectievelijk) en La Palma (1,7 m.j.) en El Hierro (1,1 m.j.). Maar waarom hebben we net op die plaats in de Atlantische Oceaan een slinger vulkanen?
Mantelpluim
De Canarische Vulkanische Provincie is het resultaat van hot-spot activiteit. Dat is een van de processen die aan de oorzaak van vulkanisme liggen. Van aan de rand van de buitenkern van de aarde, op 2900 kilometer diepte, stijgen op sommige plaatsen pluimen van heet materiaal naar boven, en daardoor vormt zich magma bij het aardoppervlak. De Canarische Eilanden zijn daar het gevolg van. Ten opzichte van de kern heeft de pluim een vaste plaats, maar de tektonische platen zijn continu in beweging en schuiven over zulke hete pluimen heen.
Naarmate de Atlantische Oceaan breder wordt door de platentektoniek, schuift de Afrikaanse tektonische plaat waarop de eilanden zich bevinden, over deze mantelpluim, waardoor die een spoor van vulkanen achterlaat dat in de loop van de miljoenen jaren westwaarts migreert. Dit soort vulkanisme bevindt zich ver van de randen van de tektonische platen, waar normaalgezien veel gevaarlijkere vulkanen voorkomen, zoals in de Ring of Fire. De hotspot-oorsprong van de Canarische Eilanden is de beste hypothese voor het ontstaan van de eilanden, maar er zijn ook andere theoriën.
Enkele andere hotspot vulkanen in de wereld zijn de vulkanen van Hawaii, IJsland, de Azoren, Galapagoseilanden, Yellowstone, Mauritius en de Eifel (Duitsland), elk met een uniek set aan landschappen en gevaren.
------------
Lees meer over de details van de uitbarsting van Cumbre Vieja of andere vulkanen waarover we schreven:
Bronnen:
https://www.mantleplumes.org/Canary.html
Numerical modeling of tsunami waves generated by the flank collapse of the Cumbre Vieja Volcano (La Palma, Canary Islands): Tsunami source and near fieldeffects. https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2011JC007646#jgrc12375-bib-0067
Cumbre Vieja Volcano-Potential collapse and tsunami at La Palma, Canary Islands https://agupubs.onlinelibrary.wiley.com/doi/full/10.1029/2011JC007646
Artikel geschreven door Kathelijne Bonne, geoloog en beheerder van GondwanaTalks.