it-De planetaire grenzen: hoe veilig is de Aarde voor de mens?

De planetaire grenzen bepalen de voorwaarden waaraan de planeet moet voldoen om mensen veilig en comfortabel op de planeet te doen leven, nu en in de toekomst. Ze zijn van belang om te begrijpen wat "een veilige leefomgeving voor de mens" is. 

Tekst: © Kathelijne Bonne 

Een mens streeft naar geluk, en een voorwaarde daarvoor is een veilig gevoel, o.a. door een dak boven je hoofd, door een wetgeving die voorschrijft dat we vrij op straat mogen rondlopen, en dat de rekken in de supermarkten vol liggen. Maar er is ook een ander soort veiligheid die vanzelfsprekend lijkt. Het gaat niet over oorlog versus vrede, of armoede vs. rijkdom (hoewel dat ook schrijnende punten voor actie zijn), maar over een omgeving waarin ons lichaam functioneert en floreert. De planetaire grenzen hebben betrekking tot een draagbare omgevingstemperatuur, zuurstof, water, en een veerkrachtige voedselpiramide. En deze factoren staan nu op de helling.

Het concept van de planetaire grenzen is gebaseerd op het idee dat de planeet niet onuitputbaar, maar wel degelijk begrensd is wanneer het milieu belast wordt. Zelf heeft ze er geen last van, wij wel. 

Het concept van planetaire grenzen is voorgesteld door wetenschappers van het Stockholm Resilience Center in Zweden. Het doel is dat een beter begrip ervan dient als een kader voor een beter algemeen beheer van de planeet en haar rijkdommen. 

De planetaire grenzen wat zijn dat? 

De grens of limiet kan worden omschreven als een kantelpunt of drempel: De waarde waarbij een zeer kleine toename van een bepaalde variabele (bijv. een kleine toename in CO2 concentratie) een grotere, mogelijk onomkeerbare, catastrofale verandering in de 'respons variabele' (bijv. opwarming van de aarde) teweegbrengt. De grens bepaalt het moment waarop de planeet de verandering niet ongemerkt kan wegwerken, zonder enorme verandering te ondergaan. De grens is letterlijk de laatste druppel. 

Stabiliteit en veerkracht

In 2009 hebben de wetenschappers van het Stockholm Resilience Center negen processen gedefinieerd die de stabiliteit en veerkracht van het Aardse systeem regelen. Ze stelden meetbare planetaire grenzen voor waarbinnen de mensheid en het nageslacht zich kan blijven ontwikkelen.

De negen processen en de manier waarop ze worden gemeten zijn: 

1. Klimaatverandering (in CO2, in deeltjes per miljoen)
2. Biodiversiteitsverlies (aantal soorten per miljoen, per jaar)
3. Biogeochemische kringlopen (stikstof uit de atmosfeer getrokken, en fosfor dat naar de oceanen gaat, in miljoen ton per jaar)
4. Oceaanverzuring (gemeten aan de hand van de verzadigingsgraad van calciumcarbonaat)
5. Landgebruik (percentage van het landoppervlak dat wordt omgezet in akkers)
6. Waterschaarste (menselijke consumptie, in kubieke kilometer per jaar)
7. Gat in de ozonlaag (ozonconcentratie in de stratosfeer)
8. Atmosferische aërosolen (deeltjesconcentratie)
9. Chemische verontreiniging (concentratie van toxische stoffen, plastiek, hormoonontregelaars, zware metalen en radioactieve stoffen)

Vandaag bevinden we ons op een veilig niveau voor slechts vijf van de negen processen. Voor biodiversiteit, landgebruik, biogeochemische cycli en klimaatverandering zijn de grenzen al overschreden. Het is de bedoeling terug te keren naar veilige grenzen voor al de processen. 

Geologen weten sinds lang dat de aardsystemen, waaronder het klimaat, de temperatuur, de zuurtegraad van de oceanen en het zuurstofgehalte in de atmosfeer, over lange tijdspannes schommelen. Het betekent dat ze kunnen veranderen, een argument dat vaak wordt gebruikt door sceptici die de voorkeur geven aan 'business as usual' boven veranderingen voor een duurzamere manier van leven. Zelfs met deze natuurlijke klimaatveranderingen heeft het leven bewezen veerkrachtig te zijn, omdat het zich er al 4 miljard jaar lang doorslaat. Dat vereiste een zekere algemene stabiliteit: De aardse systemen zijn in de loop van de tijd inderdaad veranderd, maar binnen grenzen die veilig zijn om het leven als geheel te doen gedijen. 

We weten ook dat er soms, nee, zeer vaak, soorten zijn uitgestorven. Dat is doorheen de hele geschiedenis van het leven continue gebeurd. Natuurlijke verandering is bijna nooit veilig is voor alle soorten. Zo is bijvoorbeeld de wereldwijde verzuring van de oceanen in het geologische verleden verantwoordelijk geweest voor het uitsterven van 90 procent van alle soorten, aan het einde van het tijperk van het Perm.

Menselijke inmenging

Door menselijk toedoen is de snelheid waarmee de aardsystemen veranderen, enorm toegenomen. Vooral CO2 wordt in een onnatuurlijk hoog tempo uitgestoten. Maar de aarde is een onderling verbonden systeem, en dat systeem doet heel erg haar best het teveel aan CO2 weg te werken. Dat wil zeggen, het wordt geabsorbeerd door de oceanen. Die nemen steeds meer CO2 op. Als gevolg daarvan verzuren de watermassa's wereldwijd. Dit kan de aardse omgeving over de veilige grenzen duwen (of althans, over de veilige grens voor de mens) en onomkeerbare veranderingen veroorzaken. 

Daarom is het goed dat vele wetenschappers bezig zijn de planetaire grenzen beter te leren begrijpen. We kunnen alleen maar duimen dat zij op tijd zullen doorstoten tot de leidinggevenden. Of denk misschien zelf na over wat ieder van ons nu als burger kan doen.

----------

Lees meer over klimaat, de planetaire problemen en de aarde als systeem. 

• Antropogene vs natuurlijke klimaatverandering: welke is het snelst?
  
• De stikstofkringloop: een verhaal over voedsel, bacteriën en oorlog
• Steeds meer bodemverzouting: wat doen we eraan?
• Platentektoniek: de rupsbanden van de planeet.
• De oorsrpong van zuurstof: wanneer begonnen we te ademen?

Bron van dit artikel: website van het Stockholm Resilience Center. 

Artikel geschreven door Kathelijne Bonne, geoloog en bodemkundige. Ik schrijf ook op Good Climate News en de Planeetzusjes.

Laatste artikels op GondwanaTalks: 

Ga naar alle artikels.

Vind je mijn artikels leuk? Ontvang een update voor elk nieuw artikel (om de zoveel weken) / (geen ander soort reclame):