Koeien of kilometers? Vlees of vliegen? Een vraagstuk met impact

Een chateaubriand of vliegen naar de zon? Heeft vlees meer impact dan vliegen? Wie stoot meer uit, Bella of Boeing? En wat kunnen we makkelijker laten, vlees of vliegen? In dit artikel nemen we beide uitstootreuzen onder de loep en pluizen we uit waarom we slaven van ze geworden zijn. Maar eigenlijk wil ik hiernaartoe: zijn structurele vleeseters grotere uitstoters dan vliegtuigpassagiers? Hoeveel chateaubriands moet je laten liggen om een vlucht binnen Europa te compenseren? Kan je ze op één hand tellen? 

Geschreven door Kathelijne Bonne. 

Vlees lijkt makkelijker te schrappen dan vliegen. Zo voel ik dat aan. Goedkoop en soepel reizen met een hogesnelheidstrein lijkt nog niet aan de orde. Slechts een fractie van de bevolking kan zich duurdere treintickets permitteren en meerdere dagen onderweg zijn naar de bestemming. En we mogen niet wensen dat mensen met minder middelen niet naar de zon mogen. 

In feite is werkelijke kost van vliegen duurder dan treinreizen, maar miljarden aan belastinggeld houden de vliegtuigen via subsidiëring in de lucht. Ze vervoeren de massa's naar vakantielanden of naar anonieme kantoren waar je lijf blijkbaar onmisbaar is. 

Vliegen, een aloude droom van de mens, nu slechts een muisklik verwijderd. De meesten zijn vergeten hoe ongelooflijk het is dat vliegen überhaupt mogelijk is. Als ik vlieg, probeer ik de verwondering en het ontzag niet te vergeten die ik voelde tijdens mijn eerste vlucht, eeuwen geleden.

Absurd maar waar, ik vloog van Brussel naar Antwerpen, een luchtdoop met school. In tijden waarin de meeste jongeren in mijn omgeving en mijn sociale klasse, als ik dat etiket mag gebruiken, nog nooit hadden gevlogen. 

Geen flauw benul had ik toen, dat niet alleen gassen maar ook vlees een impact op klimaat had, al was ik nooit een grote vleeseter, misschien door mijn vroege liefde voor dieren. Maar ik had ook een liefde voor verkennen en reizen. Wie ook niet? 

Luxe-uitstoot en macho-vlees

Onze ecologische voetafdruk is complex en wordt door vele factoren bepaald, maar vliegen en vlees eten zijn twee van de zwaarst wegende activiteiten. Allebei zijn het luxe-bronnen van uitstoot. Het consumeren van beide hebben we ons als een geboorterecht toegeëigend. 

De auto gaf een niet geziene vrijheid. Vliegen heeft die vrijheid opgetild naar een stratosferisch niveau. The sky is the limit. Intussen ligt vleeseten diep ingebed in cultuur en traditie. Voor het gemak zijn we vergeten dat onze voorouders veel minder vlees aten. Vlees is ook doorgedrongen in het weefsel van de machocultuur (een echte vent eet vlees, geen sla). Of zijn we allemaal slaven geworden van de maatschappij die opdringt tot gedachteloos consumeren? Wat de psychologie hierachter ook is, de cijfers liegen niet. 

Uitstoot in cijfers

Gemiddeld veroorzaakt één kilometer vliegen per passagier een uitstoot van 0,15 kg koolstofdioxide-equivalent (CO₂e)* (gemiddelde voor long- en shorthaulvluchten). Een economyclass-passagier op een vlucht van Brussel naar Madrid (ongeveer 1300 km) genereert gemiddeld 195 kg CO₂e. 

(*) De CO₂-equivalent (CO₂e) is een maat die wordt gebruikt om de uitstoot van verschillende broeikasgassen uit te drukken in termen van hun effect op de opwarming van de aarde, vergeleken met koolstofdioxide (CO₂). Omdat gassen zoals methaan (CH₄) en lachgas (N₂O) een veel sterkere opwarmende werking hebben dan CO₂, wordt hun impact omgerekend naar een CO₂-equivalent. 1 kg methaan (CH₄) ≈ 25 kg CO₂e. 1 kg lachgas (N₂O) ≈ 298 kg CO₂e. 

De productie van 1 kg rundvlees creëert ongeveer 100 kg CO₂e, terwijl varkensvlees rond de 12 kg CO₂e per kilogram ligt. Plantaardig voedsel heeft een nog veel lagere uitstoot.

Wat simpele wiskunde toont dat een vlucht van Brussel naar Madrid gelijkstaat aan het opsmullen van ongeveer 1,95 kg rundvlees. Die lap vlees kan je versnijden in 5 flinke chateaubriands. 12 kilogram rundsvlees per jaar (dat is de gemiddelde consumptie per persoon in België) staat dan gelijk aan 6 enkele vliegreizen van 1300 km (Brussel-Madrid). Bij een grotere vleeseter, zijn dat meer vluchten. En de impact van ander vlees (varken, kip, lam, vis) is nog niet in rekening gebracht. 

Amerikanen vliegen het meest, waarbij ze 386 kg CO₂e per jaar per staatsburger uitstoten. Dat staat gelijk aan 3,86 kg rundsvlees per persoon. Maar ze eten ook veel rundsvlees, rond de 37 kg per persoon per jaar. Tien procent minder vlees zou hun vlieguitstoot al volledig compenseren. 

Methaan en de grote uitstoot van rundsvlees

Dat vliegtuigen gassen produceren is makkelijk in te zien. Maar vanwaar die enorme uitstoot bij vlees en vooral runderen (~100 kg CO₂-equivalent per kg)? De methaanuitstoot van herkauwers is hier de boosdoener. Die alleen is goed voor ongeveer de helft van de totale impact. 

Naast methaan dragen ook landgebruik en ontbossing bij tot het totaalplaatje (het wegvallen van fotosynthese).  Het kappen van bossen voor weilanden of veevoerproductie voegt nog eens 25 kg CO₂e per kilogram rundvlees toe. 

Varkensvlees, lagere emissies?

Varkens (12 kg CO₂e per kg vlees) genereren duidelijk minder broeikasgassen uit dan koeien. Het grootste verschil zit in methaanuitstoot: varkens zijn geen herkauwers. Daarnaast groeien ze sneller en zetten ze hun voer efficiënter om in vlees, wat betekent dat ze minder voedsel en land nodig hebben per kilogram vlees.  

Ondanks de lagere uitstoot is varkensvlees niet ethischer, integendeel. In de cijfers van Our World in Data waarop dit artikel is gebaseerd, is geen rekening gehouden met de ethische kost, het lijden van dieren in fabrieken, waarover ik iets meer vertel in mijn post over de vreemde paradox over de dieren om ons heen.

De impact van koeien- en varkensfabrieken sijpelt daarna nog verder door in het milieu, in de vorm van miljarden tonnen mest en urine, die grondwater en bodem immens verstoren. 

Duurzaam vlees en vliegen? Een mythe.

Vliegen en vlees eten hebben iets gemeen. Een techniek om hun uitstoot significant te verlagen op de schaal waarop ze nu draaien is onbestaande. Minderen is het enige dat hun impact kan verlagen. Duurzame veeteelt en vleesproductie zijn enkel mogelijk op kleinere schaal (iedereen minder, iedereen een beetje), zie ook het artikel over de opvallend lage emissies van Argentinië en hoe die helemaal niet het resultaat zijn van duurzaam Argentijns rundsvlees. Regeneratieve veeteelt en grassfed beef waar veel tamtam rond gemaakt wordt zijn alleen maar fantastisch als de markt inkrimpt.

Vliegen kan evenmin duurzamer. Een klein vliegtuig kan elektrisch vliegen, maar die techniek kan nooit uitgebreid worden tot de huidige megaschaal wegens de milieukost van lithium voor batterijen. Er kan wel wat gesleuteld om het brandstofverbruik te optimaliseren, maar het enige dat een echte impact heeft is minder vliegen. En mensen zullen alleen minder vliegen als onbetaalbaar wordt óf als er doenbare transportalternatieven zijn.

Oplossingen, il Gattopardo, less is more

De cijfers laten zien dat zowel vliegen als vlees eten een grote impact hebben, maar dat de uitstoot van structureel veel vlees eten groter is dan die van een paar keer per jaar vliegen. Toch ligt de oplossing niet in schuldgevoelens bij onszelf of bij anderen leggen, vingerwijzen of extreme onthouding, maar in een culturele transformatie waarin duurzaamheid de norm wordt. 

Zelf zie ik, oversimpelend als ik ben, een oplossing in een soort van vervuilingstaks en/of het opheffen van overheidssteun aan vervuilende industrieën. De grote vrijgekomen sommen kunnen dan geïnvesteerd worden in duurzamere alternatieven, treinen en openbaar transport, duurzaam toerisme, en een verschuiving in supermarkten en restaurants naar het aanbieden van lekker plantaardig voedsel.

Less is more, denk ik. Onze levenskwaliteit, manier van leven en gezondheid zullen niet zwaar lijden onder het gemis van vlees en vliegen. Toegegeven, het missen kan wat pijn doen, want vliegen en vlees zijn deel geworden van de welvaartsmaatschappij. Maar als we die welvaart willen behouden, moet er wel iets veranderen. Er schiet mij een zinnetje te binnen uit de roman De Tijgerkat (Il Gattopardo) van Giuseppe Tomasi di Lampedusa, in 1958 posthuum verscheven.

"Als we willen dat alles hetzelfde blijft, moet alles veranderen", zei de charismatische Tancredi aan zijn oom die het Sicilië dat hij kende zag ten ondergaan. ("Se vogliamo che tutto rimanga come è, bisogna che tutto cambi"). 

Dat geldt vandaag meer dan ooit.

-----

Nog eens samenvatten voor de lol: 1000 km vliegen staat gelijk aan 1,5 kg rundsvlees, of 13 Burger King whoppers, of 16 big macs. Bwaak. Ik droom liever van 4 chateaubriands van 375 gram. 

-----

Lees verder over hoe kunstmest gemaakt wordt, over bodemdegradatie in Spanje, en een speciale vorm daarvan: bodemverzilting. In mijn artikel over de dieren om ons heen leg ik een absurde paradox bloot, en Jane Goodall komt er ook bij kijken. Het artikel over superuitbarstingen en hoe we dan eten gaan produceren is ook leuk.  

Kathelijne: Ik ben geboeid door hoe gesteente, bodem, oceaan, lucht en leven op elkaar inwerken op geologische en menselijke tijdschalen.

Waarom ik met GondwanaTalks begon.

Recente artikels:

Vind je dit goed leesvoer? Schrijf je in voor een korte nieuwsbrief bij elk nieuw artikel (om de zoveel weken, zonder zware bestanden of vervelende gifs).