Wat is een steen? 

Een artikel voor de science dummie over wat een steen nu eigenlijk is. De basis van alles om ons heen, om te beginnen.

Tekst: Kathelijne Bonne.

Wat is een rots? Gewoon een steen? Nee. Rotsen hebben meer te vertellen dan de meeste mensen zich ooit zullen kunnen voorstellen. We zoomen even in op de zaak. Wat zien we als we een steen oprapen en ernaar kijken? Op het eerste zicht, niet bijster veel. Het ziet er eerlijkgezegd nogal saai uit, vormloos en zwaar. Nu kras je je er nog aan. Ook de kleur valt niet te beschrijven. Laten we maar het bij grijs houden. 

Als we wat beter kijken merken we wat textuur op. Het exemplaar kan kleine korreltjes of vlekjes vertonen. Of we kunnen strepen, lijnen, vertakkingen of golven zien. Op een gepolijst exemplaar zien we heel wat meer. Soms zijn er kleine witte skeletjes te zien van wezens die lang geleden geleefd hebben, voor altijd bevroren in het gesteente.

Wat zit er in een steen? 

Grijs, zeiden we. Veel rotsen zijn inderdaad grijs, maar ze kunnen ook bespikkeld zijn met zwarte, witte, roze, gouden, zilverkleurige, groenige, bordeauxrode, bruine en blauwe kleuren. Dat klinkt al wat toffer. We begrijpen nu dus dat rotsen en stenen bestaan uit kleinere onderdelen, in verschillende kleuren. Deze componenten zijn op een welbepaalde manier in het gesteente verdeeld, zichtbaar als golven, lijnen, stippen, strepen, enz.

Kijk eens naar de rotsen op de foto's hieronder. Denk na over wat je ziet en hoe je ze zou omschrijven, en scroll dan naar beneden om te zien over welke stene het gaat. 

Om terug naar de beginvraag te keren, wat zijn rotsen? Ze vormen het vaste materiaal onder onze voeten, van de hele Aarde, en ook van vele andere planeten en rotsachtige objecten in het heelal. 

Rotsen bestaan uit een mengsel van mineralen. Mineralen kunnen voorkomen als mooie kristallen, met vele glanzende facetten. Ze zijn de bouwstenen van alle rotsen. 

Er zijn meer dan 5000 verschillende mineralen in de wereld en daarbuiten, maar de meeste rotsen bestaan slechts uit een stuk of vijf soorten mineralen, in wisselende concentraties. Keukenzout is een goed voorbeeld van een mineraal dat elke dag door onze handen gaat. Het sloeg oorspronkelijk neer uit meren en zeeën die droog kwamen te staan. 

We kennen vooral de mineralen die mooi zijn, zoals diamant, gips (woestijnroos), korund (robijn en saffier), of bergkristal. Mooie kristallen en edelstenen zijn echter zeldzaam. Sommige van de meest voorkomende mineralen, de zogenaamd gesteentevormende mineralen, maken geen deel uit van onze dagelijkse woordenschat. Zo heb je veldspaat, pyroxeen, amfibool, olivijn, perovskiet of calciet. Van kwarts heb je waarschijnlijk al gehoord, al doet het niet bepaald veel bellen rinkelen. Deze mineralen vormen het grootste deel van de aarde. En ze zijn waarschijnlijk aanwezig in je huis, in keukenbladen, vensterbanken, badkamers, drempels, terrassen, enz.

Je kan je nu misschien inbeelden dat er met al deze mineralen een ongelooflijke diversiteit aan gesteentesoorten is. Zandsteen, met een karakteristiek warme kleur (rozig, oker, gelig), zijn gefossiliseerde duinen, stranden of rivierbeddingen, ze vormen de achtergrond in de werelden van Narnia. Ze bestaan voornamelijk uit kleine kwartskorreltjes, die je met het blote oog kan zien. Kalksteen bestaat uit skeletten van wezens uit het verleden. Basalt is gestolde lava uit vulkanen. Het bestaat uit donkere mineralen, veel ijzer en magnesium, en staat bekend als zeer vruchtbare grond. Graniet, met grote kristallen, komt in veel delen van de wereld veel voor. Het zijn afgekoelde magmakamers, die nooit zijn uitgebarsten. Gelukkig maar!

Ik zou hier de drie grote groepen van gesteenten kunnen bespreken, maar ik laat je eerst bovenstaande uitleg verteren. Meer erover in een volgend artikel!

Gesteenten op de foto's:

• Links: migmatiet, een rots met witte en donkere kristallen die diep in de aarde vervormingen onderging, en bijna vloeibaar werden, door zeer hoge druk en hitte. De witte kristallen klitten samen en vormden de witte, golvende banden.
• Midden: kalksteen met fossielen van schelpen (brachiopoda, of armpotigen). Het gesteente wordt kalksteen genoemd omdat de meeste harde delen van organismen uit kalk bestaan (calciumcarbonaat).
• Rechts: zandsteen. Versteende fossiele duinen. De lagen met verschillende kleuren tonen verschillende samenstellingen van de zandkorrels die door een vroegere woestijn woeien. Snelle gok: de donkere lagen kunnen wijzen op vochtigere fasen in de woestijn. 

--------

Meer over de basis van geologie kan je lezen in het artikel over de platentektoniek, de rupsbanden van de planeet. Daarin is uitgelegd hoe men ontdekte dat de continenten niet altijd op dezelfde plaats lagen. Of ga mee op de Grand Tour van de vulkanen van Europa, waarin je de veelbesproken maar ook de onbekende en onzichtbare vulkanen ontdekt in onze uithoek van Eurazië. Of leer wat eigenaardigheden kennen van onze Oceaanplaneet, hoe oerwalvissen terugkeerden naar de zee, en hoe ook misschien ook de mens aan de waterkant stond, en zich aanpaste aan een leven om en rond het water. Een metamorf gesteente, marmer, werd door Michelangelo geprezen en gebruikt om zijn Davide te maken, een van de herkenbaarste kunstwerken ter wereld. 

Kathelijne: Als natuurliefhebber ben ik geboeid door hoe atmosfeer, bodem, gesteente, oceaan en leven voortdurend met elkaar in wisselwerking zijn op geologische en menselijke tijdschalen.

Waarom ik GondwanaTalks startte.

Lees ook: de Planeetzusjes.

Laatste artikels:

Vind je dit goed leesvoer? Ontvang een update voor elk nieuw artikel (om de zoveel weken / geen andere reclame)